صنايع دستي تبريز

صنايع دستي تبريز

از صنایع دستی تبریز می توان به سفال‌گری ، سوزن‌دوزی ، قالی‌بافی ، قلمزنی روی مس ، کفش‌دوزی ، کنده‌ کاری ، گلدوزی ، گلیم‌بافی ، معرق‌کاری ، منبت‌کاری ، نقاشی روی سرامیک ، نقره ‌کاری و نگارگری را نام برد .

سفالگري ( خاك سفيد )

سفالگري با خاك سفيد بومي منطقه با پيشينه سفالگري در زنوز پيوند تنگاتنگي دارد . چرا كه حدود شصت سال پيش استاد عباس و مرحوم استاد احمد قابچي از زنوز به تبريز آمده و با تأسيس كارگاه سفالگري در محله درب سرخاب تبريز اين روش توليد را آغاز و تا به امروز پي گرفتند . در اين شيوه كليه مراحل ساخت سفال به شيوه كاملاً سنتي انجام ميشود و عمدتاً شامل ظروف كاربردي همچون بشقاب ، كاسه ، فنجان ، نعلبكي ، پارچ آب ، قوري ، قندان و .... ميشود .

پوشش اين نوع سفال با دو نوع لعاب ترانسپارانت بي رنگ و ترانسپارانت فيروزه اي انجام ميگيرد كه آوازه اين نوع سفالها با لعاب فيروزه اي به فراتر از مرزهاي كشورمان نيز رسيده است . همچنين عده اي از هنرمندان اين استان با ايجاد تزئيناتي بر روي سفال خاك سفيد ، با استفاده از تكنيكهاي نقاشي ، برجسته كاري ، كنده كاري و مشبك كاري زيبايي دو چنداني به اين آثار ميبخشند . برخي از اين آثار به كشورهاي اروپايي نيز صادر ميشود .

شيوه اجراي كار:
1- آماده سازي گل به روش سنتي با استفاده از خاك بدون فرآوري صنعتي .
2- چرخكاري و تراش بدنه .
3- اجراي تزئينات به روش زير لعابي با يكي از روشهاي نقاشي با رنگ ، كنده كاري ، برجسته كاري ، مشبك كاري ، روش تلفيقي .
4- پخت اول (خام پخت) در دماي حدود 900 درجه سانتيگراد .
5- لعاب زني به روش سنتي .
6- پخت دوم يا پخت لعابي در دماي حدود 1050 درجه سانتيگراد .

سوزن دوزي
سوزن دوزي در بخش ممقان در 50 كيلومتري غرب تبريز از ديرباز رواج داشته است . در سال هاي اخير با توجه به درآمد اندكي كه از اين صنعت عايد هنرمند سوزن دوز مي شد ، به تدريج علاقه به اين هنر كاهش يافت ؛ ولي با تلاش سازمان صنايع دستي ، صنعت سوزن دوزي دوباره رونق يافته است . به جاي ماده اوليه سوزن دوزي كه در گذشته ابريشم طبيعي بود ، امروزه از ابريشم مصنوعي استفاده مي شود .

قالي بافي

به استناد منابع بسيار، در قرن سوم هجري ، آذربايجان از بزرگترين مراكز بافت قالي و زيلو بود . در دوره سلجوقيان و ايلخانيان هنر قالي بافي در آذربايجان رواج كامل داشت و بر مبناي مينياتورهاي نسخ خطي خمسه نظامي اثر قاسم علي و برخي آثار ديگر كه بيشتر نقوش قالي و طرز بافت آن را نمايش مي دهند ، آشكار مي شود كه قالي بافي در دوره تيموريان و سپس در دوره صفويه سير تكاملي خود را طي نمود و نقوش جديدي چون سجاده اي ، گل و بوته ، ترنج و لچك ، حيوانات ، خصوصاً نقش گل شاه عباسي متداول گرديد و تنوع رنگ ها و استفاده از ابريشم ، ظرافت و زيبايي و كيفيت قالي ها را تا حد قالي پرده نما ، بالا برد . نمونه هاي چنين فرش هايي هم اكنون در بسياري از موزه هاي دنيا در معرض نمايش قرار دارد .

تبريز از مراكز عمده قالي بافي ايران است و از زمان جانشينان هلاكوخان مغول و پس از آن ، مركز داد و ستد قالي بوده است . در دوره صفوي نيز قالي هاي بسيار نفيس در آذربايجان بافته مي شد .
از اين رو به جرأت مي توان گفت كه حفظ و احياي هنر قالي بافي در ايران مرهون هنرمندان قاليباف و بازرگانان آذربايجان است . امروز هم آذربايجان يكي از مراكز مهم توليد انواع قالي در ايران است و بافتن انواع قالي در بيشتر شهرها و روستاهاي آذربايجان رواج كامل دارد و قاليبافي از صنايع دستي مهم استان محسوب مي شود .
توليدات اين هنر از نظر صادرات اهميت بسيار دارد و يكي از اقلام صادراتي عمده ايران را تشكيل مي دهد . اين امر موجب اشتغال نيروي عظيم انساني نيز شده است . صنعت قاليبافي در سراسر استان به صورت كارگاهي در مناطق شهري ، و تك بافي تقريباً در اغلب روستاهاي آذربايجان رواج دارد و هر ساله تعداد قابل توجهي از انواع قالي و قاليچه در طرح ها و نقش هاي متنوع و بافت هاي گوناگون به بازارهاي داخلي و خارجي عرضه مي شود .

قلمزني روي مس

قلمزنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس ، طلا، نقره ، برنج و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی . قلمزنی یکی از رشته‌های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی ، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد .

امروزه برای قلمزنی ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود . سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند .

قلم‌های این هنر متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر. پس از ایجاد نقش‌ها ، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند . به این ترتیب نقش‌های قلمزده شده به شکل خط‌ هایی تیره و مشخص دیده می‌شود .

نمونه‌ای از هنر قلم زنی استان مرکزی که یک بادیاب (بادیه ، جام بزرگ پایه‌دار) مسی بود در ورودی سازمان مالکیت‌های معنوی WIPO در سوئیس قرار دارد .

كفش دوزی

کفش‌های قدیمی تبریز در انواع گیوه ، نعلین ، اروسی ، سگکی ، صندل ، قُندره و دهان‌دولچه‌ای ساخته می‌شد .

كنده كاری
كنده كاری را معمولاً بر روی چوب انجام می دهند و چوب را به شكل های مختلف در می آورند .

گلیم بافی
گِلیم یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم ، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود . گلیم به شکل سنتی‌اش ، معمولاً برای پوشاندن زمین ، دیوار و یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می‌شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری می‌شود .

معرق كاری
مُعَرَّق‌کاری یا موزاییک سازی یکی از رشته‌های صنایع دستی است .
معرق سازی در ایران از سده ۶ هجری و دوره سلجوقیان با ساخت کاشی معرق پیشرفت کرد و در سده هشتم کامل‌تر و ظریف‌تر شد . در سده نهم و دهم هجری نیز رشد بسیار زیادی کرد . شهرهای اصلی معرق سازی در این دوره اصفهان ، یزد ، کاشان ، هرات ، سمرقند و آران و بیدگل بودند .
هنر موزاییک از دیرزمان شناخته شده بود و تا به امروز نیز کاربرد دارد . در بین النهرین و مصر باستان نوعی موزائیک در اندازه‌های کوچک و برای مصارف تزئینی و زینتی ساخته می‌شد ولی رومیان آن را چون یک قالب هنری همپایه‏ی دیوارنگاری به کار می‌بردند . صنعت موزاییک سازی توسط هنرمندان صدر مسیحیت ادامه یافت و در اوایل قرون وسطی به خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید ( مثلاً موزاییک‌های کلیسای سان وتیله در راونا )

منبت كاری
منبت یکی از هنرها و صنایع دستی است . در این هنر نقش‌ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می‌گیرند .

نگار گری

نقاشی یا نگارگری به اثری که رنگ بر روی سطحی مانند کاغذ بوم یا دیوار به جا می‌گذارد ، می‌گویند . نگارگری نسبت به زبان نوشتاری دارای پیشینه بسیار قدیمی‌تری است . نقاشی‌های یافت شده در غارها نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه با کشیدن نقش حیوانات و شکارشان به نوعی خود را آماده نبرد با آنها می‌کردند . نقاشی عمل بکار بردن رنگ دانه محلول در یک رقیق‌کننده و یک عامل چسباننده (یک چسب) بر روی یک سطح (نگهدارنده) مانند کاغذ ، بوم یا دیوار است . این کار توسط یک نقاش انجام می‌شود . این واژه بخصوص زمانی به کار می‌رود که این کار حرفه شخص مورد نظر باشد . قدمت نقاشی در بین انسان‌ها ، شش برابر قدمت استفاده از زبان نوشتاری است .
در قیاس با نقاشی ، طراحی ، سلسله عملیات ایجاد یک سری اثر و نشانه با استفاده از فشار آوردن یا حرکت ابزاری بر روی یک سطح است .